سید محمود مرعشی

آیت الله سید محمود مرعشى (۱۳۰۷ - ۱۴۰۸ ق)، عالم ربانى و زاهد وارسته شیعه در قرن ۱۴ هجری و از شاگردان میرزای نائینى بود. ایشان بیانى شیوا داشت و در ابلاغ اسلام و احکام آن به مردم احساس مسئولیت مى کرد.

ولادت و خاندان

سید محمود مرعشى در سال ۱۳۰۷ ه.ق از خاندان علم و فقاهت، در تهران چشم به جهان گشود. وی فرزند آیت الله سید سلطانعلى مرعشى شوشترى (م، ۱۳۳۳ ق)، از سادات حسینى است که با سى و دو واسطه به حضرت حسین اصغر علیه السلام، فرزند حضرت امام سجاد علیه السلام مى رسد. پدرش سلطانعلى مرعشى از شاگردان آیت الله شیخ جعفر شوشترى و آخوند خراسانى بشمار مى رفت، و خود از اساتید درس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه نجف اشرف بود.

از افتخارات آیت الله سید محمود مرعشى این بود که به دامادى سالک الى الله و صاحب کرامات، آیت الله مرحوم سید مرتضى کشمیرى نایل شد.

تحصیلات و استادان

آیت الله سید محمود مرعشى در شش سالگى همراه پدر و مادر و سه برادرش به نجف اشرف هجرت کرد و در آن جا پس از فراگیرى خواندن و نوشتن و کتاب هاى مقدماتى، براى تحصیل علوم حوزوى آماده گردید. صرف و نحو و منطق و مقدمات را نزد پدر و همچنین برادر بزرگوارش آیت الله سید احمد مرعشى - پدر حضرت آیت الله سید اسماعیل مرعشى - فراگرفت. سپس سطوح را به ترتیب در محضر علماى بزرگ و مدرسان عالى مقام: میرزا آقاى اصطهباناتى، شیخ على محمد یزدى، آیت الله شیخ ضیاءالدین عراقى، شیخ على قوچانى و شیخ على گنابادى آموخت.

آن گاه درس خارج فقه و اصول را از محضر بزرگانى چون: ملا محمدکاظم خراسانى (صاحب کفایه)، سید محمدکاظم یزدى (صاحب عروة الوثقى)، شیخ ضیاءالدین عراقى و میرزا حسین نایینى، فراگرفت. وى علم رجال را در محضر آیت الله سید ابوتراب خوانسارى و علم کلام را در محضر آیت الله شیخ محمدجواد بلاغى آموخت، و بیشترین استفاده را از این علماى محقق و بزرگ نمود.

تدریس و شاگردان

آیت الله سید محمود مرعشى پس از وصول به درجات عالى علوم حوزوى و اجتهاد، به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت و حوزه تدریس خارج فقه و اصول را در حوزه علمیه نجف اشرف تشکیل داد و در کنار آن به تألیف کتاب هاى تحقیقى و استدلالى، پیرامون علم اصول و فقه و سایر مسائل اسلامى همت گماشت و شاگردان برجسته اى در محضر درس او پرورش یافتند.

ایشان از آن جا که به زبان عربى تسلط کاملى داشت و تدریس مى کرد، بیشتر شاگردانش از طلاب لبنانى و عراقى بودند؛ از جمله آن‌ها: آیت الله سید حسین مکى جبل عاملى است که اخیراً به جاى علامه سید محسن امین صاحب اعیان الشیعه، اقامه جماعت مى کند و مدرسه علمیه اى در دمشق (سوریه) تأسیس نموده است.

از شاگردان دیگر او، آیت الله شیخ اسماعیل بعلبکى جبل عاملى، آیت الله سید عبدالصاحب جبل عاملى، شیخ موسى سودانى، و مرحوم شیخ کاظم ساعدى است که در محضر ایشان به درجه اجتهاد نایل شده اند.

آیت الله سید محمود مرعشى امر تدریس را با جدیت تمام از سال ۱۳۱۳ تا سال ۱۳۶۵، یعنى ۵۲ سال، در حوزه علمیه نجف اشرف به تحصیل، تحقیق، تدریس و فعالیت هاى علمى پرداخت و از عمر بابرکت خود کمال استفاده را نمود.

آثار و تألیفات

تألیفات آیت الله مرعشى به طور خلاصه عبارت است از:

• ۱- «بیدارى بشر، یا پرهیز از خطر» (که چاپ شده و پیرامون ردّ بابیت و بهائیت است.)

• ۲- «حاشیه بر فرائد الاصول» (رسائل شیخ انصارى) - خطى.

• ۳- «حاشیه بر کفایة الاصول» (آخوند خراسانى) - خطى.

• ۴- «حاشیه بر کتاب طهارت شیخ انصارى» (به طور مبسوط، اما ناتمام) - خطى.

• ۵- «کتاب رساله در وجوب حجاب» (استدلالى) - خطى.

• ۶- «طریق الوصول الى دقائق العقول» چهار جلد، مشتمل بر: توحید، نبوت، امامت و معاد - خطى.

• ۷- «ابقاء الحلیة فى وجوب اعفاء اللحیة» (استدلالى در حرمت تراشیدن ریش) - چاپ شده.

• ۸- «رساله در ردّ صوفیه» - چاپ شده.

• ۹- «شرح دعاى ندبه به عربى» که در حقیقت یک دائرة المعارف بسیار عمیق و مفید است (خطى).

• ۱۰- «نفحة الرحمان فى حکمة لقمان» (خطى).

• ۱۱- «اعیان المرعشیة» (خطى).

فعالیت‌های اجتماعی

آیت الله سید محمود مرعشى با این که فقیه و مجتهد بود، گاهى ترجیح مى داد که هجرت کند و با سخنرانى و تبلیغات، مسایل اسلامى را به مردم بیاموزد. بر همین اساس در دوران جوانى، بنا به دعوت بعضى از بستگانش که در آفریقاى شرقى اقامت دارند، به آن جا سفر کرد و ماه ها در شهرهاى مِقْدَشو، بَمْباسِه، دارالسلام زنگبار، جزیره مَدَگَسْگر به تبلیغ پرداخت و در آن سامان، منشأ آثار و برکات معنوى و مادى فراوانى براى شیعیان آفریقا گردید؛ از جمله با تبلیغات سادات مرعشى و ایشان، چندین مسجد در آن دیار تأسیس شد.

آیت الله مرعشى پس از مدتى اقامت در آفریقا، به نجف اشرف بازگشت و مدتی پس از وفات آیت الله العظمى سید ابوالحسن اصفهانى در سال ۱۳۶۵ ق، به ایران هجرت نمود و چند سال در تهران به اقامه جماعت در مسجد امامزاده معصوم و رسیدگى به امور مسلمین، و تدریس و بحث هاى فقهى و اسلامى پرداخت و خدمات فقهى، فرهنگى، اجتماعى و تبلیغى شایانى به عمل آورد. ایشان در مسجد خود در تهران، با مردم ارتباط صمیمانه و بسیار باصفا داشت و مردم نیز او را دوست مى داشتند و از محضرش کمال استفاده را مى بردند.

مرحوم حجة الاسلام شیخ محمد رازى درباره سفر ایشان به تهران مى نویسد: «آیت الله سید محمود مرعشى در زمان ریاست آیت الله مجاهد سید ابوالقاسم کاشانى به تهران عزیمت نمود، و چندین سال به اقامه جماعت و هدایت مردم همت گماشت. سپس به عللى از آن جا به نجف اشرف مراجعت نمود».

آیت الله سید محمود مرعشى، پس از سفرهاى تبلیغى و مراجعت به نجف، آهنگ هجرت به قم نمود. و این در وقتى بود که حضرت آیت الله العظمى سید حسین بروجردى به قم آمده بود. با ورود پربرکت ایشان به حوزه علمیه قم، حوزه نیز انسجام و رونق تازه اى یافته، زمینه هاى رشد و گسترش آن فراهم شده بود. از این رو نیاز شدیدى به حضور اساتید بزرگ و فقهاى عالى مقام داشت. در چنین موقعیتى، آیت الله سید محمود مرعشى در قم جلسات درس خارج فقه و اصول تشکیل داد و طلاب بسیارى از محضر درس ایشان استفاده کردند. در حقیقت هجرت به قم، فصل تازه اى از زندگى آیت الله مرعشى بود، تا آن چه را از تجربیات علمى در حوزه نجف اندوخته بود، در حوزه علمیه قم بکار گیرد.

پس از مدتی، سادات مرعشى شوشترى و تجار و مردم متدین اهواز، در قم به محضر آیت الله العظمى بروجردى رسیدند و از ایشان تقاضا کردند که براى اقامه جماعت و تبلیغ دین و رسیدگى به امور، عالمى را به اهواز اعزام کند. حتى ملتزم شدند که در بهترین نقطه اهواز، مسجد باشکوهى بسازند و ایشان در آن جا به اقامه جماعت و سایر امور بپردازد. لذا آیت الله مرعشى با اصرار آیت الله بروجردى - و پس از استخاره به قرآن - دعوت آنان را اجابت کرد. به این ترتیب ایشان از قم به اهواز هجرت نمود و در همان مسجد که بعدها به نام آیت الله مرعشى و از مساجد بزرگ و معروف اهواز شد، به اقامه جماعت و رسیدگى به امور دینى و اجتماعى مردم پرداخت و جلسات درس خارج فقه و اصول را نیز در آن جا براى طلاب مقیم اهواز تشکیل داد؛ ولى پس از سه سال و اندى اقامت در اهواز، بر اثر کهولت سن و علل دیگر، به قم مراجعت کرد لذا به امر آیت الله العظمى بروجردى، آیت الله حاج سید اسماعیل مرعشى، برادر زاده ایشان، رهسپار اهواز شد و در همان مسجد اقامه جماعت نمود.

حضرت آیت الله سید محمود مرعشى که در آستانه پیروزى انقلاب و پس از آن، بر اثر کهولت سن و ناتوانى مزاج، خانه‌نشین بود، به انقلاب اسلامى علاقه فراوان داشت. براى حضرت امام خمینى و پیروزى انقلاب، همواره دعا مى کرد و مى فرمود: «این انقلاب اسلامى که یک نوع زمینه‌سازى و انتظار فرج است، مقدمه ظهور حضرت ولی عصر عجل الله تعالى فرجه الشریف مى باشد». امام خمینى نیز جویاى حال او بودند و بارها نمایندگانى از طرف خود، به عیادت آن مرحوم مى فرستادند و از او تفقد و دلجویى مى کردند. آیت الله مرعشى معتقد بود که اسلام باید اجرا شود و بدون تشکیل حکومت اسلامى، بسیارى از احکام آن اجرا نخواهد شد. لذا امید داشت تا با پیروزى انقلاب و استقرار نظام مقدس حکومت اسلامى، احکام نورانى اسلام اجرا شده، کشور و ملت از منجلاب گمراهى ها، که طاغوتیان و بیگانه پرستان عامل آن بودند، نجات یابند؛ چنانکه اجداد بزرگوارش در قرون گذشته در طبرستان (مازندران و...) حکومت علوى تشکیل دادند، مى خواست حکومت علوى، سراسر ایران و جهان را فراگیرد.

ویژگی‌های اخلاقى

الف) بندگى و ولایت:

ایشان به راستى عبد صالح خدا بود. بندگى در برابر خدا را در حد اعلا رعایت مى کرد. اهل تهجد و نماز شب بود. از اشتغال به عبادت خداى یکتا و بى‌همتا لذت مى برد و انس مخصوصى با خدا داشت. خواندن زیارت عاشورا را ترک نمى کرد، جمعه ها بسیار مواظب بود که غسل جمعه را بجا آورد؛ حتى در حال نقاهت و ناتوانى، آن را ترک نمى کرد. به خواندن نماز جعفر طیار اصرار مى ورزید، با دعا و مناجات مأنوس و همواره به یاد خدا بود.

شیفتگى او به خاندان رسالت و اهل بیت پیامبر علیهم السلام در حد اعلا بود و همواره با آن ها ارتباط معنوى داشت؛ متجاوز از هشتاد سال، دهه اول محرم را در خانه خود مجلس عزادارى برپا مى داشت و خود، خالصانه و عارفانه در آن مجالس شرکت مى نمود و با اظهار ادب به عزاداران و شرکت کنندگان، احساسات پاک و بى‌شائبه اش را نشان مى داد. شنیدن مصائب جانسوز امام حسین علیه السلام و شهیدان کربلا او را منقلب مى کرد و سرشک غم از چشمانش سرازیر مى شد.

رابطه اش با حضرت ولى عصر عجل الله تعالى فرجه الشریف بسیار استوار و مخلصانه بود. همه روز صبح ها دعاى عهد امام زمان را مى خواند و با آن بزرگوار رابطه معنوى و ملکوتى خالصانه اى داشت. کتاب شرح دعاى ندبه او، که بسیار مشروح و متقن است، نشان دهنده عمق ارتباط او با عترت پیامبر صلی الله علیه و آله و بخصوص امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشریف است. مسأله ولایت امام على و ائمه اطهار علیهم السلام، در این کتاب به عربى اثبات شده است.

ب) زهد و وارستگى:

مرحوم آیت الله سید محمود مرعشى، توجه خاصى به طلاب علوم دینى داشت؛ به طورى که خانه مسکونى خود را در نجف اشرف فروخت و پول آن را بین طلبه ها تقسیم کرد. در سال آخر عمر، به فرزند بزرگ خود دستور داد تا کتاب هاى شخصى اش را به طلاب نیازمند بدهد.

ایشان، تا آخر عمر در قم، در خانه استیجارى زندگى مى کرد و اصرار دوستان و بستگانش را براى خرید خانه نپذیرفت در حالى از دنیا رفت که از مال دنیا چیزى نیندوخته بود. با این که از سادات و علماى بزرگ و داراى موقعیت اجتماعى عظیم بود، ساده زیستى را سرلوحه زندگى خود قرار داده بود. با وجودى که در سال هاى آخر عمر بر اثر کهولت سن و ضعف مزاج، پاهایش قدرت حرکت نداشت، اما براى خود خادم نگرفت

وفات

مرحوم آیت الله سید محمود مرعشى، سرانجام در ۲۷ شوال المکرم سال ۱۴۰۸ ه.ق (خرداد سال ۱۳۶۷ ش) در ۱۰۱ سالگی از دنیا به سوى عالم بقا رحلت کرد. پیکر مطهرش را با تجلیل و تشییع باشکوه به حرم حضرت معصومه سلام الله علیها در قم آوردند و پس از قرائت نماز توسط مرحوم آیت الله سید شهاب الدین مرعشى، در حجره شماره ۳۸ صحن بزرگ، نزدیک مقبره آیت الله شهید شیخ فضل الله نوری به خاک سپردند.

پانویس

منابع

• محمد محمدى اشتهاردى، ستارگان حرم، جلد ۱۱.

آرشیو عکس و تصویر

• از راست: سعید اشراقی، سید محمود مرعشی و محمدرضا مروجی طبسی